Afbeelding: Rietveld Academie in 1967, foto Ton Roelofsma
Een korte geschiedenis
Het hoofdgebouw van de Gerrit Rietveld Academie heet het Rietveldgebouw. Het is door architect en meubelontwerper Gerrit Rietveld ontworpen tussen 1950 en 1963 en kwam gereed in 1966. Het is het grootste gebouw dat Gerrit Rietveld heeft verwezenlijkt. Tussen opdracht en oplevering zat een lange periode van voorbereiding waarin Rietvelds ontwerpen een belangrijke ontwikkeling doormaakten. Gerrit Rietveld heeft de oplevering van het gebouw niet meer kunnen meemaken, hij overleed tijdens de bouw ervan.
In 1967 betrok de academie het gebouw. Toen in 1968 de school onderdeel werd van het Hoger Beroepsonderwijs en de status kreeg van Academie voor Beeldende Kunst en Vormgeving, werd als eerbetoon aan Rietveld de naam veranderd in Gerrit Rietveld Academie. In 2004 is het gebouw grotendeels gerenoveerd.
Conservation Management Plan
Het CMP voor het Rietveldgebouw van de Gerrit Rietveld Academie is voltooid en is nu hier online te raadplegen.
In 2020 ontving de Gerrit Rietveld Academie een Grant van de Getty Foundation in het kader van het ‘Keeping It Modern' programma (‘Helping professionals and communities preserve 20th-century buildings around the world’) voor het opstellen van een Conservation Management Plan, kortweg CMP, voor haar door Gerrit Rietveld ontworpen academiegebouw.
Een Conservation Management Plan (CMP) is een beheersplan voor de instandhouding van een gebouw waarbij de betekenis van het gebouw centraal staat. Het is het resultaat van intern en extern uitgevoerd onderzoek rondom het Rietveldgebouw, een creatie van Gerrit Rietveld, gebouwd in 1966, en als integraal samenwerkingsproject tot stand gekomen.
Het is een rapportage in het Nederlands, een gedrukte uitgave in het Engels is de volgende stap. Deze zal een samenvatting zijn van een aantal belangrijke hoofdstukken uit het CMP - onderdelen die een bredere betekenis hebben dan alleen voor de Rietveld Academie zelf. Deze zal met crowdfunding gerealiseerd moeten worden. Hier wordt aan gewerkt.
Het opstellen van een CMP is voortgekomen uit de wens informatie en kennis rondom het gebouw vast te leggen, te documenteren en voor de komende generaties toegankelijk te maken. Dit enerzijds voor een beter begrip ervan voor met name de directe gebruikers, en als handvat voor het beheer en het formuleren van een duurzame toekomstvisie voor dit bijzondere gebouw. Anderzijds ook voor de bredere betekenis ervan voor de professionals die zich bezighouden met de verduurzamingsproblematiek van soortgelijke onderwijsgebouwen uit deze periode.
De Getty Grant maakte het mogelijk specialisten met kennis op het gebied van conservering van moderne architectuur en verduurzaming te betrekken bij dit omvangrijke project. Ook uit de academiegemeenschap hebben meerdere studenten, docenten en stafleden een bijdrage geleverd. Het CMP is begin 2023 afgerond.
Het CMP is onderverdeeld in vier hoofdstukken, verdeeld over twee volumes:
Deel 1. Historisch Onderzoek, Gebouw en Onderwijs
Deel 2. Behoud en Verduurzaming
Een voorwoord in het eerste deel werd geschreven door Simon den Hartog, die ruim vijfentwintig jaar, van 1973 tot 1999 leiding gaf aan de academie en vanuit die functie het Rietveld erfgoed zorgvuldig waarborgde. Een tweede voorwoord is geschreven door Maaike Lauwaert, de huidige voorzitter van het College van Bestuur.
Deel 1: Historisch onderzoek gebouw en onderwijs
Auteurs
Erik Slothouber, Willemijn Zwikstra, Mariël Polman en Santje Pander - Rijksdienst Cultureel Erfgoed, Anet Scholma - Buro Mien Ruys, Martine Kuipers, Bert Taken, Frank Mandersloot, Jeroen van den Eijnde en Jorn Konijn, Elmo Vermijs, Carla Boomkens
Inhoud deel 1
Het eerste deel is in hoofdzaak samengesteld door deskundigen van binnen de academie, docenten en leden van de staf en behandelt in twee hoofdstukken het historisch onderzoek en de relatie gebouw en onderwijs.
Het historisch onderzoek, de geschiedenis, de ontwikkeling door de jaren heen en de betekenis van het gebouw, de toegepaste materialen en kleuren, de buitenruimte en de betekenis van het Rietveld gebouw binnen de architectuur en voor de Academie als gemeenschap.
Het hoofdstuk over de relatie gebouw en onderwijs is samengesteld door gebruikers van het gebouw vanuit hun ervaring met de academieruimte als docent, als beeldend kunstenaar en als student.
De relatie tussen het gebouw en het kunstonderwijs, de functie waarvoor het gebouw specifiek is ontworpen, wordt in bredere context van academiegebouwen in binnen- en buitenland geplaatst. Deze wordt tevens tegen het licht gehouden vanuit de onderwijsvisie van de academie, het Instellingsplan 2020-2025. In de bijdragen wordt vanuit verschillende perspectieven ingegaan op het huisvesten van onderwijs dat toekomstige kunstenaars en ontwerpers moet voorbereiden op een duurzame en ecologisch gebalanceerde beroepspraktijk, een praktijk waarin juist het fysieke materiaalgebruik een belangrijke rol speelt. Het onderwijs in ook dit gebouw zal met sterk veranderende klimaatomstandigheden te maken krijgen, waar het - en de campus als geheel - op voorbereid zal moeten zijn. En ook onderwijsinhoudelijk zal er gezocht moeten worden naar een passende benadering en visie die nodig is voor een klimaatbestendige toekomst voor kunstonderwijs zonder dit inhoudelijk en kwalitatief te compromitteren. Er is gepoogd de betekenis van het gebouw en de ruimtelijke kwaliteiten ervan ook in dit verduurzamings- en ecologisch hersteltraject aan te lichten vanuit de gebruikersgroep en de ontwikkelingen in de beeldende kunsten.
Beeldkaternen en fotografie-opdracht
Naast de onderzoeksresultaten bevat het eerste deel drie katernen met afbeeldingen, een met een selectie tekeningen van Rietveld en zijn bureau en twee katernen met foto’s van het gebouw door Ton Roelofsma in 1967 en Kim Zwarts in 2004.
De foto’s zijn toegepast ter illustratie en onderbouwing van de verschillende onderzoeken maar verdienen ons inziens ook aandacht als autonome beelden en zijn een belangrijke bron van informatie.
De tekeningen, zijn een kleine selectie van het omvangrijke archief van Rietveld, dat is ondergebracht bij het Centraal Museum en Het Nieuwe Instituut. De tekeningen geven een beeld van de ontwikkeling van het Rietveld gebouw en de consciëntieuze wijze waarop het gebouw is ontworpen.
Door dit hele eerste deel verweven zijn de bewerkte driedimensionale fotoscans van Romina Koopman, inmiddels alum van de afdeling Fotografie. De opdracht voor dit CMP betrof een fotografische reportage van het academiegebouw vanuit een huidig studentperspectief. De toegepaste technieken voegen een nieuwe dimensie toe aan de fotografische registratie, en geven een beeld van het intensieve gebruik van het academiegebouw in de woelige praktijk van beeldend onderzoek.
Deel 2: Behoud en Verduurzaming
Auteurs
Suzanne Fischer en Sylvian Braat, Mariël Polman en Santje Pander, Joost Salemink - ABT Ingenieursbureau, Jeroen Semeijn en Wessel de Jonge - WDJA Architecten, DGMR Ingenieursbureau.
Inhoud
Dit deel behandelt het behoud en de verduurzaming van het gebouw. Bij de instandhouding van het gebouw speelt het plannen van het (dagelijks) onderhoud een belangrijke rol. Met behulp van een meerjarenonderhoudsplan (MJOP) zijn de onderhoudswerkzaamheden gepland voor de komende jaren. Het is een instrument om de te verwachte onderhoudskosten inzichtelijk te maken.
We staan in Nederland voor de opgave de bestaande gebouwen te verduurzamen om zo de eisen uit het Klimaatakkoord van Parijs te halen. Daarnaast heeft de Rietveld Academie ook haar eigen doelstelling en ambitie een duurzame organisatie te zien die de natuur zo min mogelijk belast en het gebruik en uitstoot van schadelijke stoffen verder te beperken en het energie verbruik te verminderen. Aangezien de vliesgevel van ongeïsoleerd staal is met enkel glas en de klimaatinstallaties traditioneel zijn ligt daar een grote uitdaging.
Daarnaast bevat dit deel onder meer een bouwhistorisch onderzoek, een kleurenonderzoek, een onderzoek naar vloerafwerkingen, een analyse van de draagconstructie, een transformatiekader en de opzet van de database met beschikbaar archiefmateriaal.
Alums
De Rietveld Academie hecht eraan bij het verstrekken van vormgevingsopdrachten, deze toe te wijzen aan studenten of alumni. Voor de grafische vormgeving van dit CMP koos het team voor Line Arngaard een alum van de afdeling Grafisch Ontwerpen. Voor het lettertype werd het font Jungka geselecteerd, een ontwerp dat in samenwerking tussen Jungmyung Lee en Karel Martens werd ontwikkeld. Jungmyung Lee is verbonden als docent aan de afdeling Grafisch Ontwerpen.
Erfgoed
Het CMP is verankerd in de organisatie van de academie op bestuursniveau. De aanbevelingen die eruit naar voren komen zijn sturend voor de toekomstige besluitvorming die het gebouw betreft als onderkomen voor beeldend kunstonderwijs. Vanuit de kennis omtrent de architectuurhistorische betekenis van het gebouw zullen onderhouds- en vervangingsingrepen aan het CMP getoetst worden.
Om dit te waarborgen is de functie van een onafhankelijke ‘erfgoed bewaker/custodian’ in het leven geroepen. Deze functie wordt momenteel omschreven, en zal worden ingevuld door iemand van binnen de academie. Iemand met kennis van het functioneren van de academie als instituut alsmede kennis van de architectuur en het gedachtegoed van Rietveld. Carla Boomkens is hiervoor uitgenodigd. Vanuit deze positie geeft zij advies aan het College van Bestuur en werkt nauw samen met de afdeling Facilitaire Zaken.
Deel 3
Delen 3 en 4 zijn de samenvatting met aanbevelingen in het Nederlands (deel 3) en het Engels (part 4), opgesteld door WDJA Architecten.
Download hier deel 3 (pdf, Nederlandstalig) of lees het hieronder:
[Deel 4 is een samenvatting met aanbevelingen in het Engels, en beschikbaar op de Engelstalige versie van deze pagina]
Samenstellers CMP: Carla Boomkens, Jeroen Semeijn (WDJA), Erik Slothouber
Maart 2023