Hava Özbas schreef de novelle De Donker Foto Rosa Sijben
Het enige dat je wil zijn is kunstenaar
Door Rosa Sijben
In de hoek van een donker lokaal leest een jonge vrouw voor. Ze staat rechtop, draagt zwarte kleding en spreekt op een prettig, vlot tempo. Ze spreekt serieus. Er ligt zwarte confetti op de vloer en om haar heen staan zwarte stoelen met enkele toehoorders. De tekst die ze voorleest gaat over alledaagse gebeurtenissen binnen een claustrofobisch huwelijk in een Amsterdams appartement. Het brengt mijn gedachten naar de beangstigende eenzaamheid die je kunt ervaren wanneer je geen wezenlijk contact hebt met de mensen die dichtbij je staan.
Bijzonder aan eindexamententoonstellingen van kunstacademies is dat je de kans krijgt de jonge makers zelf te ontmoeten. In dit specifieke geval vraag ik me vreemd genoeg direct af of het verhaal door deze vrouw zelf geschreven is of dat ze door de schrijver gevraagd is dat te doen. Bij nader inzien schaam ik me diep voor die door vooroordelen ingegeven vraag, maar begrijp ik ook waar hij vandaan komt: Hava Özbas, die werkt onder het pseudoniem Heimat, is namelijk de eerste kunstacademie-student die ik ontmoet die een hoofddoek draagt.
‘Met 70% buitenlandse studenten uit meer dan 60 landen reflecteren we het karakter van de hedendaagse wereld van kunst & cultuur.’ schrijft de Gerrit Rietveld Academie op haar website. Wat echter niet gereflecteerd wordt is de veelkleurigheid van Amsterdam. Hoe internationaal ook, de academie is nog altijd overwegend wit. Dit jaar zijn de Rietveld academie en het Sandberg Instituut begonnen te onderzoeken of en hoe ze ‘radicale inclusieve’ instituten kunnen worden via het veelbelovende Unsettling Rietveld Sandberg programma.
Als ik Hava Özbas vraag hoe dit programma invloed heeft gehad op haar ervaringen op de academie blijkt ze er nog niet van te hebben gehoord. Ze zegt liever geen aandacht te schenken aan verschillen en richt zich op overeenkomsten. Dat doet ze door bijvoorbeeld gebruik te maken van universele personages in haar werk.
Özbas: ‘Ik merk soms dat van mij verwacht wordt dat mijn werk een uitspraak doet over maatschappelijke thema’s. Maar dan krijg ik direct het label activist of feminist of noem maar op. En weet je, het enige dat ik wil zijn is kunstenaar.’
Als ik haar beken dat ik me even heb afgevraagd of zij wel zelf de schrijver was, reageert ze geduldig met ‘Ja, je moet er nog een beetje aan wennen.’ We fantaseren over hoe ons gesprek zou zijn geweest als het mij zou zijn gelukt haar direct als enkel kunstenaar te zien. Niet als moslima of vrouw of waarschijnlijk-worstelend-met-een-bi-culturele-achtergrond. Er is veel interessants aan haar werk waar we het over hadden kunnen hebben.
Toch kan ik haar werk maar moeilijk los zien van haar identiteit en hoe die zich verhoudt tot de hedendaagse kunstwereld. Hoe progressief ik mezelf ook mag vinden, blijkbaar ben ik nog niet waar ik zijn moet. Özbas heeft gelijk: ik moet er nog even aan wennen en ik vrees velen met mij.
Özbas wil zo min mogelijk energie besteden aan het corrigeren van het beeld dat zoveel Nederlanders hebben over moslima’s. Hoewel ik me ook kan voorstellen dat moslims razend zijn over de manier waarop ze in Nederland behandeld worden en zich hier sterk tegen verzetten, lijkt ook Özbas’ houding me volledig terecht. Tegelijkertijd neemt ze uitgebreid de tijd om er met mij over te praten. Ze vertelt me dat ze enorm eigenwijs is. Op een eerder moment in het gesprek vertelt ze ook hoe gemakkelijk ze zich kan aanpassen. Als ik haar die tegenstellingen voorleg, maakt ze zelf de verbinding met het overkoepelende thema van haar werk: het je soms niet in contact voelen met je omgeving. Via een universele emotie weet Hava Özbas met haar werk, maar óók met haar aanwezigheid in de kunstwereld, te wijzen op het belang van medemenselijkheid. En daarmee is deze kunstenaar een flinke aanwinst.
‘De Donker & andere verhalen’ door Heimat
Verkrijgbaar voor 15 euro via contact.heimat@gmail.com